Η ανατρεπτική Generation Ζ

Γιολάντα Νταμαδάκη

Γεννημένοι περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η Generation Z διακρίνεται από μία σειρά ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τη διαφοροποιεί από τις προηγούμενες, με πιο κύρια αυτά της ρευστής ταυτότητας, των προοδευτικών αντιλήψεων και της χρήσης της τεχνολογίας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της. Εκτός αυτού, πρόκειται για μια γενιά που μεγάλωσε και ενηλικιώθηκε μέσα σε ένα περιβάλλον μόνιμων κρίσεων. Από την παγκόσμια οικονομική κρίση και την κλιματική αλλαγή μέχρι την πανδημία της Covid-19, η Generation Z έχει συνηθίσει να ζει σε έναν κόσμο αστάθειας και αποσταθεροποίησης, με το όνειρο της ευημερίας και της ασφάλειας να μοιάζει σχεδόν άπιαστο. Προτού όμως αναλογιστούμε οποιαδήποτε αλλαγή ή επίδραση μπορεί να επιφέρει σε ένα τέτοιο περιβάλλον, είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά της και να αποδομήσουμε τα στερεότυπα που της αποδίδονται.  

Η ταυτότητα της Generation Z

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το Pew Research Centre στην Αμερική το 2018 [1], η Generation Z είναι η πιο ανεκτική και η πιο ανοιχτή- σε σχέση με τις προηγούμενες- γενιά σε θέματα ταυτότητας φύλου. Μάλιστα, περίπου το 60% των Αμερικάνων Gen Zers δηλώνει ότι θα έπρεπε να τους δίνεται η δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού με διαφορετικές αντωνυμίες από τις «αυτός/ αυτή», αφού πλέον το δίπολο άντρας-γυναίκα δεν αντιπροσωπεύει πολλούς από αυτούς. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η συμπερίληψη και η ισότητα αποτελούν πρωταρχικές αξίες για τους νέους και οφείλουν να διαπερνούν όλα τα πεδία δράσης τους, από το σχολείο και τον χώρο εργασίας τους μέχρι την κοινότητα στην οποία ζουν, έρχονται σε επαφή με τους συμπολίτες τους και διασκεδάζουν. Εκτός από την ανάγκη τους να επιλέγουν οι ίδιοι την ταυτότητά τους με βάση τους ρόλους που αναλαμβάνουν κάθε φορά, η Generation Z χαρακτηρίζεται και από υψηλά επίπεδα αυτό-έκφρασης. Από το επιχειρηματικό της πνεύμα και την ανάγκη της να καινοτομήσει, μέχρι την δημιουργική έκφρασή της στα social media, η Generation Z είναι η γενιά που δηλώνει ότι η ψηφιακή της ταυτότητα είναι η πιο αυθεντική, αφού μέσω αυτής μπορεί να εκφραστεί και να δημιουργήσει περιεχόμενο ανάλογο των ενδιαφερόντων και της προσωπικότητάς της.

Γράφημα 1: Παγκόσμια έρευνα της Deloitte που διεξήχθη το 2023 [2] και απεικονίζει τους παράγοντες που διαμορφώνουν την αίσθηση ταυτότητας των Millennials και της Gen Z.

Νέοι και social media

Η Generation Z είναι η πρώτη γενιά που δεν θυμάται την εποχή πριν το internet. Όντας οι πρώτοι digital natives, έχουν συνηθίσει να επικοινωνούν και να αλληλεπιδρούν μέσα από online πλατφόρμες. Σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα της McKinsey το 2022 [3], η Generation Z περισσότερο από κάθε άλλη γενιά, ξοδεύει πάνω από 2 ώρες ημερησίως στα social media. Ωστόσο, η επίδραση αυτών των μέσων προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα στα μέλη της Generation Z και στους Millennials. Σύμφωνα με την παγκόσμια έρευνα που διεξήγαγε η Deloitte το 2023 [4], περίπου οι μισοί υποστηρίζουν ότι τα social media επιδρούν θετικά στην ψυχική τους υγεία, ενώ πάνω από 4 στους 10 δηλώνουν ότι αισθάνονται μόνοι ή ανεπαρκείς λόγω της συνεχούς σύγκρισής τους με τους άλλους, ή ακόμη ότι δυσφορούν λόγω της κοινωνικής πίεσης που δέχονται προκειμένου να έχουν συχνή διαδικτυακή παρουσία. Επιπλέον, οι περισσότεροι Gen Zers δηλώνουν ότι η επιρροή των social media είναι κυρίως θετική σε θέματα κοινωνικότητας, συναισθηματικής στήριξης και αυτο-έκφρασης, ενώ λιγότερο θετική είναι σε θέματα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησής, στην εικόνα του σώματός τους και στον φόβο τους ότι μένουν πίσω στις εξελίξεις όταν είναι offline, φαινόμενο γνωστό και ως FOMO: Fear Of Missing Out [5].

Γράφημα 2: Έρευνα από το Pew Research Center στις Η.Π.Α. (2020) [6] που αποκαλύπτει τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους όλες οι γενιές (Boomer και μεγαλύτεροι, Gen X, Millennial, Gen Z) αντιδρούν σε περιεχόμενο σχετικό με την κλιματική αλλαγή στα κοινωνικά δίκτυα.

Η πολιτικοποίηση των νέων

Οι μεγαλύτεροι τους κατηγορούν συχνά για μια «απολιτίκ» στάση απέναντι στα κοινά, ενώ οι ίδιοι δηλώνουν ότι δεν τους ενδιαφέρει η πολιτική per se. Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι Gen Zers έχουν ταυτίσει την πολιτική με τα κόμματα, τα οποία έχουν απαξιώσει, μιας και δεν τα θεωρούν ικανά να επιφέρουν θετική αλλαγή στη ζωή τους. Μέσα σε ένα κλίμα ρευστότητας και αμηχανίας, γνωρίζουν ότι η ατομική δράση και πρωτοβουλία αποτελεί βασικό παράγοντα αλλαγής. Ωστόσο, εκεί που το ατομικό συναντά το συλλογικό είναι στα θέματα σχετικά με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, τα οποία βρίσκονται στις πρώτες θέσεις της πολιτικής ατζέντας των νέων κι είναι ικανά να προσφέρουν μία αίσθηση συλλογικότητας σε μία εποχή που πλήττεται από τον ατομικισμό, όπως φαίνεται και από την έρευνα της Deloitte.

Όσον αφορά τους παράγοντες πολιτικοποίησής της Generation Z, ο Αντώνης Γαλανόπουλος, Υποψήφιος Διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, υπογραμμίζει ότι έχουν αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν. Ναι μεν η οικογένεια και το αστικό ή επαρχιακό περιβάλλον στο οποίο έχουν μεγαλώσει επηρεάζει τις πολιτικές τους θέσεις σε μεγάλο βαθμό, όμως η διαμόρφωση της πολιτικής ταυτότητας των νέων έχει μετατοπιστεί στο πεδίο του ψηφιακού ακτιβισμού που λαμβάνει χώρα στα social media. Σε αυτό το διαδικτυακό περιβάλλον, το οποίο προσφέρει ανωνυμία και ασφάλεια, έρχονται σε επαφή με άτομα με κοινές αξίες και ιδανικά, συνδιαλέγονται και τελικά αισθάνονται αποδεκτά μέλη μιας κοινότητας. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης  αποτελούν το κατεξοχήν μέσο ενημέρωσής τους, αλλά και αναπαραγωγής κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Αντώνης Γαλανόπουλος, η Generation Z είναι αρκετά πιο επιφυλακτική σε σχέση με τους Millennials στην εκδήλωση πολιτικής θέσης online, καθώς γνωρίζει τους κινδύνους που εμπεριέχει μια τέτοια έκθεση. Αυτή η συμπεριφορά εγείρει το ερώτημα του κατά πόσο η δραστηριότητά τους αποτελεί πραγματική πολιτική δράση. Αξίζει ακόμη να αναφερθεί το παράδοξο ότι παρόλο που τα social media αποτελούν την κύρια πηγή ενημέρωσής τους, αυτό δε σημαίνει ότι τα εμπιστεύονται απόλυτα ή ότι δεν έχουν πέσει οι ίδιοι θύματα fake news στο παρελθόν [7].

Νέοι, εκπαίδευση και εργασία

Η Generation Z είναι η πιο μορφωμένη γενιά, για αυτό και οι απαιτήσεις της στον χώρο εργασίας είναι αυξημένες. Προτεραιότητά της αποτελεί όχι μόνο ο ικανοποιητικός μισθός, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες της εποχής, αλλά και οι ευκαιρίες προσωπικής και επαγγελματικής εξέλιξης, καθώς και η αίσθηση προσφοράς και πρόκλησης θετικής αλλαγής στον χώρο εργασίας της. Περισσότερο από προηγούμενες γενιές, αναζητά ισορροπία μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, ωστόσο αυτό δεν είναι πάντα εφικτό, αφού η part-time εργασία, συμπληρωματική της κύριας εργασίας τους, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Τα side hustles, όπως είναι ευρέως γνωστά, προσφέρουν μία πηγή extra εισοδήματος, ενώ ταυτόχρονα βοηθούν στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Το quiet quitting, δηλαδή η σιωπηρή παραίτηση από την εργασία, η καταβολή ελάχιστης προσπάθειας και η αίσθηση αποξένωσης από το αντικείμενό τους, είναι επίσης δημοφιλείς τακτικές που υπογραμμίζουν τα επίπεδα στρες και άγχους των νέων, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε burnout. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα της Deloitte, σχεδόν οι μισοί Gen Zers (46%) νιώθουν άγχος στη δουλειά τους τις περισσότερες φορές, με τις γυναίκες, τα άτομα από την LGBTQ+ κοινότητα, τις εθνικές μειονότητες και τα άτομα με αναπηρίες να σημειώνουν ακόμα μεγαλύτερα επίπεδα άγχους (52-62%) [8]. Με βάση την ίδια έρευνα, ανάμεσα στις κύριες ανησυχίες των νέων είναι το κόστος ζωής και η ανεργία (35% και 22% αντίστοιχα), η κλιματική αλλαγή ( 21%), η ψυχική υγεία ολόκληρης της γενιάς τους (19%) και τέλος η εγκληματικότητα και η προσωπική τους ασφάλεια (17%). Σημαντικό είναι επίσης το εύρημα του American Psychological Association, σύμφωνα με το οποίο η Generation Z είναι πιο πιθανό να αναγνωρίσει και να αναφέρει προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως και να ζητήσει βοήθεια για να τα αντιμετωπίσει, μιας και πλέον δε θεωρούνται θέματα ταμπού όπως στο παρελθόν [9]. Ας μην ξεχνάμε ότι η γενιά αυτή έχει βιώσει αρκετά τραυματικά γεγονότα, όπως την τρομοκρατική επίθεση 9/11, μαζικές επιθέσεις με όπλα σε σχολεία της Αμερικής, υψηλά επίπεδα ανεργίας, την πανδημία, και άλλα, τα οποία έχουν αφήσει ανεξίτηλο αντίκτυπο στον ψυχισμό τους.

Γράφημα 3: Παγκόσμια έρευνα του OECD (2023) [10] που αποτυπώνει τα ποσοστά ανεργίας των νέων 15 έως 24 ετών με βάση το φύλο (άντρες, γυναίκες).

Generation Z και καταναλωτισμός

Η κοινωνία της αφθονίας και η απεριόριστη πρόσβαση σε καταναλωτικά αγαθά είναι γεγονός, ωστόσο τα μέλη της Generation Z φαίνεται να είναι αρκετά συνειδητοποιημένα σχετικά με τις επιλογές τους. Πιο συγκεκριμένα, 6 στους 10 Gen Zers δηλώνουν πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερα χρήματα προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε βιώσιμα προϊόντα και υπηρεσίες [11]. Αυτό σημαίνει ότι ζητήματα όπως οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων, η ηθική και η κουλτούρα της εταιρείας, καθώς και οι βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές της βρίσκονται υψηλά στην ατζέντα των νέων καταναλωτών.

Γράφημα 4: Αναφορά του IPCC (2023) [12] που απεικονίζει τον τρόπο με τον οποίο οι τωρινές και οι μελλοντικές γενιές θα επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή, και ιδιαίτερα από την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας, εάν δεν ληφθούν και εφαρμοστούν άμεσα μέτρα για την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος.

Συμπερασματικά, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα παραπάνω πορίσματα αφορούν στα μέλη της Generation Z που έχουν μεγαλώσει και ζουν στον δυτικό κόσμο. Προφανώς, οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές σε αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη, στις οποίες κανένα από τα παραπάνω προνόμια δεν θεωρείται αυτονόητο ή δεδομένο. Εξάλλου, κάθε προσπάθεια να αποδοθεί μία ενιαία ταυτότητα σε μία τόσο ποικιλόμορφη γενιά είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Αν περιοριστούμε στους νέους της Δύσης, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι έχουν στα χέρια τους όπλα που οι προηγούμενες γενιές δεν μπορούσαν καν να φανταστούν. Οι απεριόριστες δυνατότητες του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης, το υψηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο και η ελευθερία να επιλέγουν οι ίδιοι την ταυτότητά τους, καθώς και να την αλλάζουν όποτε το επιθυμούν, είναι κεκτημένα που δύσκολα μπορεί κανείς να τους στερήσει. Ωστόσο, το ζήτημα που προκύπτει είναι το αν θα καταφέρουν να αξιοποιήσουν τα μέσα αυτά προς όφελός τους, μέσα στις αντίξοες συνθήκες που επικρατούν. Άραγε οι συνεχείς κρίσεις θα είναι μια ευκαιρία για αλλαγή και καινοτομία ή θα κατατροπώσουν ακόμη περισσότερο μία γενιά που δεν έχει μάθει να ζει χωρίς αυτές;

Παραπομπές

[1] Fry, R. and Parker, K. (2018). Early Benchmarks Show "Post-Millennials" on Track to Be Most Diverse, Best-Educated Generation Yet. Pew Research Centre. Available from: https://www.pewresearch.org/social-trends/2018/11/15/early-benchmarks-show-post-millennials-on-track-to-be-most-diverse-best-educated-generation-yet/

[2] Deloitte (2023). Gen Z and Millennial Survey. Available from: https://www.deloitte.com/global/en/issues/work/content/genzmillennialsurvey.html

[3] McKinsey Health Institute (2023). Gen Z mental health: The impact of tech and social media. Available from: https://www.mckinsey.com/mhi/our-insights/gen-z-mental-health-the-impact-of-tech-and-social-media

[4] Deloitte, 2023

[5] McKinsey, 2023

[6] Parker, K. and Igielnik, R. (2020). On the Cusp of Adulthood and Facing an Uncertain Future: What We Know About Gen Z So Far. Pew Research Centre. Available from: https://www.pewresearch.org/social-trends/2020/05/14/on-the-cusp-of-adulthood-and-facing-an-uncertain-future-what-we-know-about-gen-z-so-far-2/

[7] Eteron (2021). Gen Z Voice ON. Available from: https://eteron.org/wp-content/uploads/2022/03/ETERON-Research-GEN-Z-Digital-28-3-2022-1.pdf

[8] Deloitte, 2023

[9] Bethune, S. (2019). Gen Z more likely to report mental health concerns. American Psychological Association. Available from: https://www.apa.org/monitor/2019/01/gen-z

[10] OECD (2023). Youth Unemployment Rate. Available from: https://data.oecd.org/unemp/youth-unemployment-rate.htm 

[11] Deloitte, 2023

[12] IPCC (2023). Climate Change 2023. Synthesis Report
Summary for Policymakers. Available from: https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf