Το «εγώ» των έξυπνων μηχανών και η ενδεχομένη ένταξη τους στις ανθρώπινες κοινωνίες

29 Σεπτεμβρίου 2021

Αναρωτιόμαστε συχνά κατά πόσον η ραγδαία ανάπτυξη της σύγχρονης τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να οδηγήσει στη δυνατότητα κατασκευής «έξυπνων» μηχανών που δεν θα προσομοιώνουν απλώς την ανθρώπινη νοημοσύνη σε επιμέρους τομείς -συχνά ξεπερνώντας την κατά πολύ-, αλλά θα διαθέτουν ιδιότητες και ικανότητες που θα τους επιτρέπουν να συμμετέχουν στις περισσότερες δραστηριότητες της δικής μας μορφής ζωής. Σύμφωνα με τη θεώρηση της «ισχυρής» ή «γενικής» τεχνητής νοημοσύνης, θα περάσουμε από τα σημερινά υπολογιστικά συστήματα σε ανδροειδή ρομπότ που θα εντάσσονται στις κοινωνίες μας με ποικίλους αναβαθμισμένους ρόλους.

Το ζήτημα αυτό απασχολεί τους ερευνητές στο χώρο της γνωσιακής επιστήμης, ενώ προσεγγίζεται ευρύτερα μέσα από λογοτεχνικά κείμενα και κινηματογραφικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας και εξετάζεται στο πλαίσιο συζητήσεων που θίγουν περίπλοκα φιλοσοφικά προβλήματα. Οι ασφαλείς προβλέψεις είναι παρακινδυνευμένες γιατί προϋποθέτουν απαντήσεις σε ανοιχτά ερωτήματα για το κατά πόσον οι συγκεκριμένες μηχανές θα μπορούσαν τελικά να αποκτήσουν πραγματική συνείδηση, καθώς και επιθυμίες και συναισθήματα, που χαρακτηρίζουν τα μέλη μιας ανθρώπινης κοινωνίας. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται πως για να μιλάμε για όντα με τα οποία θα αλληλεπιδρούμε, όπως και με τους συνανθρώπους μας, απαιτείται κατ’αρχήν η απόδοση σε αυτά μιας μορφής αυτοσυνειδησίας, εκφραζόμενης από την αντίληψη και εκδήλωση ενός «εγώ». Έτσι, θα είμαστε ίσως αργότερα σε θέση να τα αντιμετωπίσουμε ως οιονεί πρόσωπα με διακριτή ταυτότητα, προικισμένα όχι μόνο με γλώσσα και ορθολογικότητα, αλλά και με έστω περιορισμένη αυτονομία, με κάποια συμφέροντα και δικαιώματα.

Εδώ οι γνώμες των φιλοσόφων διίστανται. Όσοι υιοθετούν λειτουργιστικές αντιλήψεις του νου πιστεύουν ότι η διαμόρφωση αυτοσυνειδησίας δεν απαιτεί κάτι περισσότερο από την πλήρη ανάπτυξη δικτύων πρόσληψης και επεξεργασίας ερεθισμάτων από το περιβάλλον για την παραγωγή των κατάλληλων συμπεριφορικών αποκρίσεων. Άλλοι θεωρούν πως είναι απαραίτητη η ιδιαίτερη βιολογική σύσταση την οποία διαθέτουν μόνο οι φυσικά εξελιγμένοι ζώντες οργανισμοί, για να αναδυθεί η αίσθηση του «εγώ», αλλά και για να προκύψουν τα αναγκαία ποιοτικά γνωρίσματα της εμπειρίας που προκαλείται από τα εξωτερικά ερεθίσματα και να ακολουθήσουν αντιδράσεις συνοδευόμενες από μια γνήσια αυτοσυνειδησία. Τέλος, εκείνοι που ασπάζονται τη θεϊστική πίστη στην ύπαρξη ενός υπερβατικού Δημιουργού αποκλείουν τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε έξυπνα συστήματα με τα χαρακτηριστικά ανθρώπινων προσώπων.

Τώρα, αν δεχθούμε πως είναι εφικτή η σχεδίαση νοημόνων μηχανών με την προοπτική ανάπτυξης επαρκούς αυτοσυνειδησίας και κάποιας μορφής προσωπικής ταυτότητας, ενσαρκωμένης σε βιονικά σώματα, θα πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά οι ρόλοι που θα τους ανατεθούν, από τη στιγμή που θα ενταχθούν στις κοινωνίες μας. Το καίριο ερώτημα είναι αν δεν θα αποτελούν απλώς υπηρέτες ή κατώτερους υπαλλήλους και βοηθούς, αλλά θα μπορούσαν να γίνουν συνεργάτες ή και σύντροφοι σε διάφορες πτυχές της ζωής μας και να αποκτήσουν αυτονομία ή και πλήρη ανεξαρτησία από τις θελήσεις μας. Τότε θα πρέπει να τους αναγνωριστούν δικαιώματα και να τους επιβληθούν υποχρεώσεις για να προστατευθούμε από την απειλή να μην συμπεριφέρονται απλώς ως όντα ισότιμα με μας, αλλά και ως επίδοξοι κυρίαρχοι που θα έχουν την ικανότητα να μας υποδουλώσουν. Γι’αυτό απαιτείται προσοχή κατά τον προγραμματισμό τους με την «εγγραφή» στο λογισμικό τους σύστημα αναγκαίων ηθικών αρχών και αξιών που θα τα κατευθύνουν, καθώς και με την θεσμοθέτηση του αντίστοιχου νομικού πλαισίου που θα παρακολουθούμε διαρκώς και θα αναπροσαρμόζουμε, εφόσον χρειάζεται.

Ο Στέλιος Βιρβιδάκης συμμετείχε στη συζήτηση με θέμα «Ανθρωπότητα – Τεχνητή Νοημοσύνη: Η Συμβίωση»