Το αβέβαιο μέλλον που μας επιφυλάσσει η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή

1 Οκτωβρίου 2021

Μέχρι τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα, δεν ετίθετο ζήτημα ανθρώπινης παρέμβασης στον καθορισμό του κλίματος του πλανήτη μας. Μάλιστα δε, στη χώρα μας είχε επικρατήσει η άποψη των Αιγινήτη, Μαριολόπουλου και άλλων ιστορικών προσώπων της ελληνικής επιστήμης της ατμόσφαιρας, κατά τις οποίες απόψεις το κλίμα της Ελλάδος παρέμεινε σταθερό από τους κλασσικούς χρόνους μέχρι τον 20ο αιώνα. Αυτό είχε προωθηθεί εις απάντηση ενός Γερμανού ιστορικού ονόματι Φαλμεράυερ, ο οποίος υποστήριζε ότι το κλίμα της Ελλάδος είχε γίνει πιο υγρό και πιο θερμό από ό,τι στην αρχαιότητα και γι’ αυτό οι Έλληνες δεν είχαν τα ίδια πνευματικά προσόντα τα οποία είχαν οι αρχαίοι πρόγονοί τους. Βεβαίως, όπως απέδειξε η Επιστήμη, και οι δύο απόψεις ήταν εσφαλμένες. Και ο Φαλμεράυερ για δικούς του λόγους παρουσίασε αυτή την ανθελληνική θέση αλλά και οι κλιματολόγοι της Ελλάδος χρησιμοποίησαν ένα επιχείρημα το οποίο πολύ γρήγορα κατέρρευσε, ιδίως μετά τη δεκαετία του 70. Η ανθρωπογενής παρέμβαση στην κλιματική αλλαγή ακολούθησε αλλαγές εντυπωσιακές, οι οποίες συνέβησαν και κατά την κλασσική περίοδο. Τα πρώτα 30 χρόνια μ.Χ. χαρακτηρίστηκαν από έντονη ξηρασία αλλά και κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου και ιδιαίτερα μετά την πτώση της αυτοκρατορίας, το 1453, επεκράτησαν εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες σε ολόκληρη την Ευρώπη και από ό,τι φαίνεται και σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «Μικρή Παγετώδης Εποχή», η οποία διήρκεσε από το τέλος του 15ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 19ου. Η μέση θερμοκρασία, όπως δείξαμε σε παλαιότερες δημοσιεύσεις, ήταν κάτω από 1,5 °C από την μέση θερμοκρασία της περιόδου 1960-1990, που θεωρείται μια τριακονταετής περίοδος αντιπροσωπευτική της μέσης κατάστασης του κλίματος. Ο 1,5 °C ήταν πολύ σημαντικός από πλευράς στατιστικής αλλά και από πλευράς ουσίας. Τη «Μικρή Παγετώδη Εποχή» τη βλέπουμε ολοκάθαρα σε όλους τους πίνακες που δείχνουν τα κανάλια και τα ποτάμια της φλαμανδικής σχολής στις Κάτω Χώρες όπου είναι όλα παγωμένα. Το ίδιο συνέβη και με τον Τάμεση. Υπάρχουν λιθογραφίες του 16ου και ιδίως του 17ου-18ου αιώνα που δείχνουν τον Τάμεση παγωμένο. Υπάρχουν περιγραφές για τις ενδυμασίες ακόμα και για τον τρόπο ένδυσης των στρατιωτών και άλλων οφφικιάλων, ο οποίος ήταν τελείως διαφορετικός από το τι θα μπορούσε να είναι ανεκτό ως ένδυμα από πλευράς θερμικής άνεσης του ενδυομένου.

Ερχόμαστε στον 20ο αιώνα, που ουσιαστικά αποτέλεσε σημείο καμπής στις εφευρέσεις, στην τεχνολογία, στην ανάπτυξη των αυτοματισμών και στην αύξηση του ρυθμού παραγωγής και απόδοσης των κοινών αγαθών. Για όλους αυτούς τους λόγους ονομάστηκε εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Ο φωτισμός με ασετιλίνη στους δημόσιους δρόμους αντικαταστάθηκε από λαμπτήρες πυρακτώσεως, η μηχανή εσωτερικής καύσεως έδωσε δυνατότητα όχι μόνο ταχείας μεταφοράς αλλά και ταχείας λειτουργίας αυτοματισμών στην παραγωγή αλλά και στη γεωργία και στην κτηνοτροφία και γενικά σε όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Αυτή η επανάσταση στηρίχθηκε κυρίως στην καύση ορυκτών καυσίμων, στην αρχή το κάρβουνο και στη συνέχεια κάρβουνο και πετρέλαιο, για να αντικατασταθούν σχεδόν όλοι οι μηχανισμοί με μηχανές εσωτερικής καύσεως με κατανάλωση των υγρών καυσίμων πετρελαίου ντίζελ και πιο πρόσφατα του φυσικού αερίου. Η καύση ορυκτών καυσίμων οδηγεί κατ’ ανάγκην στην έκλυση και εκπομπή αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακος, τα οποία έχουν την ιδιότητα να μην αφήνουν τον πλανήτη να ψυχθεί προς το διάστημα. Υπάρχουν κάποια παράθυρα μέσα από τα οποία ψύχεται ο πλανήτης προς το διάστημα αλλά και αυτά, με τις ανθρώπινες δραστηριότητες άρχισαν σιγά σιγά, ένα ένα να κλείνουν. Αποτέλεσμα είναι ότι τα τελευταία 40 χρόνια είδαμε μια εκτόξευση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη η οποία συνολικά, από τότε που έχουμε μετρήσεις, έχει υπερβεί τον 1 °C. Δηλαδή, περίπου μέσα σε 100 χρόνια η μέση θερμοκρασία αυξήθηκε περισσότερο από 1 °C και όπως δείχνουν τα πλέον προηγμένα μοντέλα αυτό ήταν αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης και όχι ένα φυσικό φαινόμενο που πολλοί θεωρούν ότι συμβαίνει ως μια κυκλική αλλαγή του κλίματος με περιόδους περίπου 100 ετών. Τέτοιες περίοδοι δεν υπάρχουν, απλώς αυτοί που είχαν αυτές τις εσφαλμένες απόψεις αντελήφθησαν ότι οι γεωλογικές περίοδοι που γίνονται μεγάλες αλλαγές στον πλανήτη μας διαρκούν χιλιάδες χρόνια. Απεδείχθη λοιπόν ότι η ανθρώπινη παρέμβαση, ιδιαίτερα τις τελευταίες 3 δεκαετίες ήταν και απρόσμενη, ως προς το μέγεθος, αλλά και μοναδική στην ιστορία του κλίματος της Γης, όπως την ξέρουμε για τουλάχιστον τις τελευταίες μερικές δεκάδων χιλιάδων χρόνων που έχουμε ασφαλείς ενδείξεις για το επικρατούν κλίμα διαφόρων γεωλογικών εποχών.

Είμαστε μέσα σε μία επικίνδυνη παρένθεση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση η οποία όχι μόνο θα υπερβεί τον 1°C αλλά θα υπερβεί ακόμα και τους 2, τους 3 ίσως και τους 4 °C στις προσεχείς δεκαετίες αν δεν παρθούν μέτρα. Τα παγκόσμια μέτρα που έχουν προταθεί, όπως γνωρίζουμε, είναι η Συμφωνία των Παρισίων και η Πράσινη Συμφωνία πρόσφατα καθώς και οι δηλώσεις και η εκπεφρασμένη επαναφορά των ΗΠΑ στο τραπέζι των κλιματικών διαπραγματεύσεων. Το ζήτημα είναι πολύπλοκο και το καλό παράδειγμα ήδη άρχισαν να το δίνουν ακόμα και μικρές χώρες όπως η δική μας. Η χώρα μας ακολούθησε, συνυπέγραψε και άρχισε να εφαρμόζει τα επιτασσόμενα από αυτές τις διεθνείς συνθήκες και μάλιστα ήδη αυτοδεσμεύθηκε με την πρόταση του Πρωθυπουργού για πλήρη απολιγνιτοποίηση μέσα στα προσεχή λίγα χρόνια. Βεβαίως, η μετάβαση στο λεγόμενο μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα είναι ένα ζητούμενο παγκόσμια γιατί είναι πολύ δύσκολο να γίνει αυτό σε παγκόσμια κλίμακα λόγω του τεράστιου μωσαϊκού των οικονομικών επιπέδων που υπάρχουν σε όλο τον πλανήτη. Η Γη σήμερα βλέπει μια απίστευτη ανισοκατανομή του ΑΕΠ μεταξύ των υπερδιακοσίων χωρών μελών του ΟΗΕ. Αυτή η ανισοκατανομή δείχνει ότι τα Ηνωμένα Έθνη εμφανίζονται ως ενωμένα μόνον ως προς τις ηθικές αξίες αλλά οπωσδήποτε όχι σε σχέση με το ΑΕΠ. Το ίδιο ισχύει και με τη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων. Το πιο σπουδαίο αγαθό που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμο σε όλο τον πλανήτη είναι το πόσιμο ύδωρ. Υπάρχουν περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν καν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο ύδωρ, σήμερα στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα. Είναι απαράδεκτο να υπάρχουν τέτοιες μεγάλες αλλαγές, τέτοιες φοβερές διακρίσεις ανθρώπινου πόνου, πτωχείας και ανισότητας όχι μόνο ως προς τα διαθέσιμα φυσικά αγαθά στον κάθε άνθρωπο, σε κάθε κάτοικο της Γης, αλλά ακόμα και στη χρήση απλής εφαρμογής υψηλής τεχνολογίας, όπως είναι το εμβόλιο για την πανδημία Covid-19 και πολλά άλλα εμβόλια τα οποία εξάλειψαν μεγάλες πανδημίες που έχει ζήσει η ανθρωπότητα στο παρελθόν. Η κλιματική αλλαγή είναι η κορυφή του παγόβουνου σε μία αυτοκαταστροφική πορεία την οποία ακολούθησε η ανθρωπότητα μέσα από τον υπερπλουτισμό, την υπεραδιαφορία για τον πλησίον (ο πλησίον μπορεί να είναι στην άλλη άκρη του πλανήτη αλλά τον αέρα που αναπνέει, τον ίδιο αέρα θα αναπνεύσουμε και εμείς, ο καθένας μας που βρισκόμαστε χιλιάδες μίλια μακριά). Καλούμαστε να μοιραστούμε τον αέρα, τα ύδατα και όλες τις φυσικές πηγές που τόσο απλόχερα μας δίνει η φύση. Αν τις διαχειριστούμε με τη σημερινή γνώση, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξάλειψη της φοβερής δυστυχίας, η οποία γνώση είναι δυστυχώς καλυμμένη από κάποια χαλιά βρώμικα και καμία σχέση έχοντα με τις κοινωνίες που οραματιζόντουσαν όχι μόνο οι αρχαίοι μας πρόγονοι αλλά και οι πρόγονοι των Κινέζων, των Ινδών και των Αιγυπτίων. Τα προβλήματα βεβαίως θα λυθούν έμμεσα για τους έχοντες και κατέχοντες. Οι υπόλοιποι θα περιμένουν στην ουρά, δεν ξέρω για πόσο, αλλά θα πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι στην πλανήτη. Ο επιβάτης που θα μπει στο αεροπλάνο με Covid-19 από κάποια χώρα της Αφρικής με τις μεταλλάξεις, μπορεί να μεταφέρει και να μολύνει δεκάδες ίσως και εκατοντάδες από αυτούς που θα επισκεφθεί αν δεν έχει εμβολιασθεί. Τα παιδάκια που θα πεθάνουν από πείνα ή από σφαίρα ή από οτιδήποτε άλλο δημιουργεί η αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και των ορυκτών καυσίμων είναι όνειδος για την κοινωνία του 21ου αιώνα. Ίσως θα είναι ο αιώνας όχι της προόδου αλλά της έναρξης της κοινωνικής αυτοκαταστροφής ολόκληρου του πλανήτη, ο πληθυσμός του οποίου διπλασιάζεται κάθε 40 χρόνια. Είμαστε 7,5 δισεκατομμύρια και το 2060 θα είμαστε 15 δισεκατομμύρια.

Επανερχόμενος στο ζήτημα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, η τεχνολογία υπάρχει. Το ζήτημα είναι ότι πρέπει να αισθανθούν όσοι έχουν εθισθεί από το κέρδος του «μαύρου χρυσού» και των άλλων ορυκτών καυσίμων, να αλλάξουν σε εκμετάλλευση φυσικών πόρων (ήλιος, άνεμος, γεωθερμία κ.λπ.), τα οποία παρέχουν επαρκή ενέργεια για να υποκαταστήσουν τις ανθρώπινες ανάγκες τόσο σε μεταφορές όσο και σε παραγωγή αλλά και στη καθημερινή διαβίωση των ανθρώπων στον πλανήτη. Το ζήτημα είναι πολύ μεγάλο και αυτοί που το διαχειρίζονται είναι τόσο διεσπαρμένοι, τόσο κατακερματισμένοι, ώστε υπάρχει πάντα ο ενδόμυχος φόβος ότι με όλη αυτή την υπερπροσφορά κλιματολόγων, λογίων της φύσης και λοιπών ενδιαφερομένων για τη μετάβαση στο νέο καθεστώς της κοινωνίας χωρίς άνθρακα, θα κινδυνεύουμε ακόμα και από φαινόμενα εκμετάλλευσης τόσο των πολιτικών όσο και των καλοπροαίρετων επενδυτών, από ανθρώπους οι οποίοι θα προσπαθήσουν να φτιάξουν πράγματα όχι για να σώσουν τον πλανήτη αλλά για ίδιον όφελος.

Ο δρόμος θα είναι μακρύς, θα είναι δύσκολος, ευτυχώς η Φύση πάντα μας θυμίζει με την ακραία της συμπεριφορά ότι έχουμε ξεπεράσει κάποια όρια και αλίμονο όταν το ακραίο γίνει σύνηθες, όπως το έχω πει πάρα πολλές φορές, τότε δεν θα έχουμε χώρο να επιστρέψουμε στην κανονική κατάσταση του πλανήτη μας. Εύχομαι να μην φθάσουμε ως εκεί και η ανθρωπιά να πρυτανεύσει και να κυριαρχήσει μέσα από μια σωστή Παιδεία, η οποία θα εξακολουθεί πάντα να είναι, τουλάχιστον κατ’ εμέ, το μεγάλο παγκόσμιο ζητούμενο, τόσο σπουδαίο όσο είναι και το πόσιμο νερό σε όλους τους δυστυχείς που σήμερα δεν έχουν πρόσβαση σε αυτό.

Ο Χρήστος Ζερεφός συμμετείχε στη συζήτηση με θέμα «Κλιματική Αλλαγή - Μέρος 2»