Τα συναισθήματα στην πολιτική

5 Ιουλίου 2024

Τα συναισθήματα καθορίζουν ένα μεγάλο μέρος της συζήτησής μας για την πολιτική σήμερα. Τόσο στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολλοί εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τα συναισθήματα στις δημοκρατικές διαδικασίες. Η οργή, η αγανάκτηση, ο φόβος και άλλα –κατά κύριο λόγο αρνητικά– συναισθήματα καθοδηγούν τις απόψεις των ψηφοφόρων για τα πάντα, από την οικονομία μέχρι το μεταναστευτικό. Πώς οφείλουμε να αναλογιστούμε τον ρόλο των συναισθημάτων στην πολιτική; Θα πρέπει ο ιδανικός ψηφοφόρος να λαμβάνει αποφάσεις βασιζόμενος αποκλειστικά στην ορθολογική, λογική του σκέψη ή υπάρχει χώρος για συναισθήματα στην πολιτική;

Ανατρέχοντας σε σύγχρονες μελέτες και δημόσιες συζητήσεις σχετικά με την πολιτική, θα συναντήσει κανείς ως επί το πλείστον ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο των συναισθηματικών αντιδράσεων στην πολιτική. Ο θυμός των ψηφοφόρων για την πολιτική, ο φόβος για τη δημοκρατία, ή οι ανησυχίες σχετικά με τη μετανάστευση και την οικονομία φαίνεται να διαμορφώνουν τον πολιτικό χάρτη.

Ωστόσο, τα συναισθήματα αποτελούσαν πάντοτε ζωτικό μέρος της δημοκρατικής πολιτικής. Ο Πλάτωνας θεωρούσε την πολιτική –ή την τέχνη της διακυβέρνησης– ως αναπόσπαστη από την καλλιέργεια των ανθρωπίνων διαθέσεων, ή την τέχνη της ψυχής. Για αυτόν, η διαμόρφωση των ιδεών, των απόψεων και των συναισθημάτων μας αποτελούσε ουσιώδες μέρος της πολιτικής μας εμπλοκής. Στην αθηναϊκή μορφή δημοκρατίας, οι πολίτες καλούνταν να μοιραστούν τις απόψεις, τα συναισθήματα και τις θέσεις τους απευθείας με τους ηγέτες τους, να εκλέξουν αυτούς τους ηγέτες και να τους καταστήσουν υπόλογους, σε μια κοινή συλλογική διαδικασία ορατή σε όλους.

Σήμερα η εμπλοκή μας στην πολιτική είναι διαφορετική: στον σύγχρονο κόσμο δεν ασκούμε πλέον άμεση δημοκρατία και έχουμε μόνο διαμεσολαβημένη πρόσβαση στους ηγέτες και στους εκλεγμένους αξιωματούχους μας. Ωστόσο, τα συναισθήματά μας είναι ακόμα εδώ: όλοι τα νιώθουμε, και σήμερα έχουμε περισσότερους τρόπους να τα μοιραστούμε, μέσω του περιεχομένου που δημιουργούμε και στο οποίο ανταποκρινόμαστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κατά κάποιον τρόπο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκδημοκρατίζουν και πάλι την πολιτική διαδικασία: είναι ανθρώπινο να έχουμε συναισθήματα, να νιώθουμε κάτι για τις πολιτικές ή τις τρέχουσες συνθήκες που βιώνουμε. Λειτουργούμε ως πολίτες, αλλά και ως δημόσιοι ομιλητές και φορείς, όταν εκφράζουμε τις απόψεις, τα συναισθήματα και τις θέσεις μας για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος. Και οι πολιτικοί πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις και τις θέσεις μας, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, όταν αναζητούν τις ψήφους μας, και ιδανικά και σε άλλες περιόδους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η διασταύρωση των συναισθηματικών μας αντιδράσεων σε δημόσια θέματα και η διαθεσιμότητα χώρων μέσω των οποίων μπορούμε να τις μοιραστούμε, έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μια εκδημοκρατισμένη δημόσια σφαίρα, που σφύζει και πάλι από φωνές που ζητούν να ακουστούν και από συναισθήματα που θέλουν να αναγνωριστούν.

Όπως και σε παλαιότερες εποχές, οι πολιτικοί αναζητούν τρόπους να αξιοποιήσουν αυτές τις δημόσιες σφαίρες και να τις μεταβάλουν σε περιβάλλοντα που θα αποφέρουν ψήφους για την παράταξή τους. Εξακολουθούν να προσπαθούν, μέσω τεχνικών μάρκετινγκ και προεκλογικών εκστρατειών, να ενεργοποιήσουν τα συναισθήματά μας, ώστε να είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουμε τις πλατφόρμες τους. Ο φόβος μας για το άγνωστο, η υπερηφάνειά μας για τον τόπο και τον τρόπο ζωής μας, η αμηχανία ή η ντροπή μας για τις οικονομικές συνθήκες στις οποίες έχουμε περιέλθει –όλα αυτά τα συναισθήματα μπορούν να προσδιοριστούν μέσω της κατανάλωσης των μέσων ενημέρωσης και της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και να αξιοποιηθούν πολιτικά. Στη συνέχεια, τα ατομικά και ομαδικά συναισθήματα καλλιεργούνται και τονίζονται με τρόπους που τα καθιστούν πιο εμφανή σε εμάς και στους άλλους, και αναζωπυρώνονται για να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή μας στις εκλογές και στις σχετικές πολιτικές προσπάθειες. Τα συναισθήματά μας, τα οποία συχνά αποτελούν μέρος αυτού που μας κάνει να ασχοληθούμε με την πολιτική εξ αρχής, γίνονται έτσι ένας βασικός τρόπος για τους πολιτικούς να κατευθύνουν τις ενέργειές μας.

Προκειμένου να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε τη δημοκρατία μας, πρέπει να δώσουμε χώρο για τα συναισθήματα στην πολιτική, αλλά όχι να εγκαταλείψουμε την ικανότητα αυτενέργειάς μας και την δυνατότητα μας να ελέγχουμε τις αποφάσεις που παίρνει ο καθένας μας, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα συναισθήματα όσο και άλλα μέρη της ψυχής μας στις πολιτικές θέσεις και δράσεις που αναλαμβάνουμε.