Τα κινήματα στα Social Media: Υπομονή, Συμμετοχή και το ζήτημα της Προσοχής

18 Αυγούστου 2022

Τα θεμέλια της ύπαρξης κοινού στο διαδίκτυο είναι σχεδιασμένα για τη διαφήμιση και όχι για τον ακτιβισμό. Τα social media προσελκύουν την προσοχή μας, αλλά δυσκολεύονται να τη διατηρήσουν.

Το Women’s March του 2017 συγκέντρωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που βγήκαν στους δρόμους στις ΗΠΑ. Οι δημοκρατικές διαμαρτυρίες στο Ιράν, στην Αίγυπτο, στη Γαλλία και στο Χονγκ Κονγκ, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, βρήκαν τη συλλογική τους φωνή στο διαδίκτυο. Το κίνημα #MeToo χρησιμοποίησε τα κανάλια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να αντιπαρατεθεί με τους άντρες σε θέσεις εξουσίας.

Αυτά τα κινήματα αναδύθηκαν εξαιρετικά γρήγορα και αναπτύχθηκαν οριζόντια, χωρίς ιεραρχία ή αναγνώριση κάποιας ηγεσίας. Σχεδόν τίποτα δεν εμποδίζει την ευρεία συμμετοχή: η ένδειξη υποστήριξης είναι τόσο απλή όσο το πάτημα ενός κουμπιού, και η συμμετοχή σε μία πορεία ή διαμαρτυρία δεν απαιτεί πλέον την ιδιότητα του μέλους, ούτε καν τη γνώση των διοργανωτών της. Ωστόσο, όλη αυτή η εκρηκτικότητα εξαντλείται γρήγορα. Η διαχείριση ενός κοινωνικού κινήματος, από την πρώτη του σπίθα μέχρι την επίτευξη μίας διαρκούς αλλαγής, απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες, αφοσίωση και προσοχή, χαρακτηριστικά που δεν υποστηρίζονται και πολύ από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ίσως πριν από μία δεκαετία, οι οργανωτές κοινωνικών κινημάτων θα ήταν ικανοποιημένοι με μια τέτοια ξαφνική, απροσδόκητη ορατότητα: με τα tweets που αναπαράγονται στον έντυπο Τύπο ή τις προσκλήσεις για εμφανίσεις στην τηλεόραση και ούτω καθεξής. Οι νέες φωνές μπορούσαν επιτέλους να προσπελάσουν την παλιά «φρουρά» και να προβληθούν στη mainstream επικαιρότητα.

Ωστόσο σήμερα, οι διαδηλωτές συνεχίζουν να βρίσκονται αντιμέτωποι με την καταστολή σε όλο τον κόσμο. Η απόφαση Roe v Wade ανατράπηκε στις ΗΠΑ, και ο Trump στοχεύει σε μία δεύτερη θητεία ως Πρόεδρος. Πολλά από τα θύματα της λεγόμενης «cancel culture» (κουλτούρα ακύρωσης) έχουν χτίσει καριέρες χάρη στην προσοχή που έχουν εξασφαλίσει ή απλά την αγνόησαν. Παρόλο που αυτά τα κοινωνικά κινήματα ήταν ορατά σε θεαματικό βαθμό, εν τέλει θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε τον αντίκτυπό τους ως μάλλον υποτονικό.

Τα κινήματα αυτά αναδεικνύουν τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες των social media ως προς την επίτευξη των κοινωνικών αλλαγών. Μέσα σε λίγα μόλις λεπτά, κυριάρχησαν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τους τίτλους των ειδήσεων. Ήταν μια ξαφνική νίκη. Ήταν ξαφνική διότι - αν και μπορεί να μην το αντιληφθήκαμε αμέσως – κατάφεραν αυτό ακριβώς για το οποίο σχεδιάστηκαν τα social media: Να κερδίσουν την προσοχή μας. Απλά έτυχε, την ίδια στιγμή, ο σχεδιασμός των κοινωνικών κινημάτων να συμπίπτει με τους μηχανισμούς κέρδους βάση των οποίων λειτουργούν οι κοινωνικές πλατφόρμες. Η παράκαμψη των παραδοσιακών προσκομμάτων και η ταχεία δημιουργία νέων κέντρων προσοχής είναι ακριβώς αυτό που κάνει τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, εξαιρετικά κερδοφόρες: αν αυτό ευθυγραμμίζεται με τους στόχους των κοινωνικών κινημάτων, ας είναι.

Μία δεκαετία κινημάτων στα social media μας έχει διδάξει δύο πράγματα: Πρώτον, η προσοχή είναι ένα ισχυρό εργαλείο, όμως, η αλλαγή της κοινωνίας απαιτεί υπομονή. Εξακολουθεί να εξαρτάται από τον έλεγχο των θεσμικών κέντρων εξουσίας, από την κυβέρνηση στην κορυφή μέχρι τις ρίζες της στα τοπικά συμβούλια, τις σχολικές επιτροπές και τις επιμέρους κοινότητες. Και δεύτερον, ότι ο ακτιβισμός στα social media είναι ένα μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, αλλά όχι ο σκοπός ο ίδιος.

Η δολοφονία του George Floyd στις 25 Μαΐου του 2020 στη Minneapolis καταγράφηκε μέσω ενός smartphone και κοινοποιήθηκε στο διαδίκτυο. Μέσα σε λίγες ημέρες, εκατομμύρια άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο, διαμαρτυρόμενοι ενάντια στην αστυνομική βία και ζητώντας μεταρρυθμίσεις. Ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να αποκτήσουν δυναμική μέσω της προσέλκυσης προσοχής, στην οποία ειδικεύονται οι πλατφόρμες των social media.

Η διαφορά αυτή τη φορά ήταν ότι οι οργανωτές γύρω από το κίνημα δεν σταμάτησαν στο Twitter ή στο Facebook.

Γράφοντας στο New Yorker [1], η Jane Hu περιγράφει τη στροφή των οργανωτών στο Zoom, στο Google Documents και στο Slack - πλατφόρμες που, υπό φυσιολογικές συνθήκες, παρέχουν λύσεις για το χώρο εργασίας - προκειμένου να συντονίσουν έναν διαρκή ακτιβισμό σε κάθε τόπο. Το Dropbox και το Drive παρέχουν τη δυνατότητα αρχειοθέτησης κρίσιμων πληροφοριών και πόρων ανά κατηγορία, που μπορεί να χαθούν όταν στραφεί αλλού η προσοχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι πλατφόρμες ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Telegram και το WhatsApp αποκεντρώνουν περαιτέρω την ανταλλαγή μηνυμάτων, ενδυναμώνοντας την τοπική κοινότητα και ενισχύοντας τις σχέσεις μεταξύ ακτιβιστών. Η πληθώρα των ψηφιακών τεχνολογιών που χρησιμοποιούν οι κοινωνικοί ακτιβιστές είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Οι οργανωτές κινημάτων γνωρίζουν πλέον ότι η χρήση των social media για την προσέλκυση της προσοχής είναι μόνο το πρώτο βήμα, και ότι υπάρχει ένα διαφορετικό σύνολο ψηφιακών εργαλείων για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και των δομών που απαιτούν ο μακροπρόθεσμος ακτιβισμός και η επίτευξη αντικτύπου.

Η τεχνολογία μπορεί πράγματι να είναι ζωτικής σημασίας για την κοινωνική αλλαγή - απλώς μπορεί να μην είναι μόνο η τεχνολογία που νομίζουμε. Η κοινωνική αλλαγή απαιτεί χρόνο και οι πλατφόρμες των social media δεν είναι φτιαγμένες για να κάνουν υπομονή... Οι αλγόριθμοι που αναλύουν τα εκατομμύρια των αναρτήσεων, των tweets και των εικόνων, προκειμένου να μας «σερβίρουν» κάτι που μπορεί να μας ενδιαφέρει, δεν ευνοούν την αργή και σταθερή αλλαγή, τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις ή την επένδυση σε μακροπρόθεσμους στόχους. Αλλά, καθώς διευρύνεται και βελτιώνεται όλο και περισσότερο το σύνολο των ψηφιακών εργαλείων και των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τον συντονισμό της κοινωνικής δράσης, η τεχνολογία είναι αυτή που θα συνεχίζει να παρέχει μία κρίσιμη «εργαλειοθήκη» για την κοινωνική αλλαγή.

[1] Hu,J (2020). The Second Act of Social-Media Activism: Has the Internet become better at mediating change? The New Yorker. Available from: https://www.newyorker.com/culture/cultural-comment/the-second-act-of-social-media-activism