Γιατί δεν τα λύνει όλα ο διάλογος

23 Νοεμβρίου 2022

Θα ήθελα πολύ να απαντήσω καταφατικά σε ένα ερώτημα του τύπου: «Τα λύνει όλα ο διάλογος;». Ωστόσο, το θεωρώ αφελές. Γι’αυτό και διάλεξα ως τίτλο του μικρού αυτού κειμένου «Γιατί δεν τα λύνει». Διότι, αν κάποιος πιστεύει ότι γίνεται να τα λύσει όλα η δύναμη του διαλόγου, τότε πλανάται πλάνην οικτράν.  Ένας κόσμος αγγελικά φτιαγμένος στον οποίο κυριαρχεί αποκλειστικά ο ορθός λόγος και τα επιχειρήματα είναι κόσμος που δεν συναντάται παρά μόνο στις καλοπροαίρετες υποθέσεις. Πιθανώς και σε υποκρισίες, αλλά ας το αφήσουμε αυτό.

Ο πραγματικός κόσμος είναι χωρισμένος σε ομάδες συμφερόντων, σε κοινωνικές τάξεις, σε έθνη, σε χίλιες δύο ομαδώσεις που κατακερματίζουν τη συνοχή του. Επομένως, το ότι ο διάλογος έχει δύναμη και πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας ώστε να έχει όσο γίνεται περισσότερο δύναμη, δεν σημαίνει ότι τρέφουμε αυταπάτες.

Όταν διακυβεύεται εξουσία, χρήμα, κύρος και ό,τι άλλο συναφές, ο διάλογος δεν φαίνεται να πείθει όσο θα περίμεναν οι φετιχιστές οπαδοί του. Ακόμη κι αν σε κάποιους φαίνεται πειστικό ότι κάνουν λάθος, όταν από το «λάθος» αυτό εξαρτώνται τα τρία προηγούμενα (εξουσία, χρήμα, κύρος) με τρόπο δραστικό, δύσκολα θα το αποδεχθούν.

Αν γινόταν αλλιώς, θα είχαν δίκιο όσοι πιστεύουν στην προτεραιότητα των ιδεών επί των υλικών προϋποθέσεων ύπαρξής τους. Θα είχαν δίκιο όλοι οι καλής προαίρεσης ιδεαλιστές, όπως κάποιοι θεολόγοι, κάποιοι πολιτικοί φιλόσοφοι και λοιποί, που απορούν πώς γίνεται να έχουμε ακόμη πολέμους, ενώ «ο Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος» (Εμάνουελ Καντ).

Θα είχε δικαιωθεί, με δύο λόγια, το καταπληκτικό σχέδιο του Ε. Κάντ για μια αιώνια ειρήνη. Και ποιος δεν θα ήθελε μια «αιώνια ειρήνη» όμως; Ποιος δεν θέλει «ισότητα», «ελευθερία» και «δικαιοσύνη»; Ξέρω, υπάρχουν κάποιοι ακραίοι που τα αρνούνται όλα αυτά. Αν όμως τους εξαιρέσουμε, τότε η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων της εποχής μας δεν διανοείται να τα αρνηθεί. Κι όμως… Διαφωνούμε. Και ο διάλογος δεν βρίσκει συγκλίσεις, αλλά εδραιώνει τα στρατόπεδα. Παλεύουμε ώστε η πολιτική να μη συνεχίζεται με άλλα μέσα, δηλαδή τον πόλεμο, αλλά συνάμα ξέρουμε ότι όσο διάλογο και να κάνουμε, καθείς θα παραμένει στις θέσεις του.

Κι αυτό, διότι οι θέσεις του καθένα δεν είναι αισθητικές προτιμήσεις, αλλά έκφραση συμφερόντων, αναγκών και σκληρών ιδεών. Δεν μπορώ με τίποτε, λόγου χάρη, να συμφωνήσω στις μαζικές υποκλοπές πχ. όσο κι αν η κυβέρνηση μου λέει ότι «όλοι είμαστε εν δυνάμει ύποπτοι».

Στις μεγάλες θεμελιώδεις αρχές δεν θα διαφωνήσουμε, αλλά λίγη σημασία έχει. Οι πιλότοι στην προσγείωση κρίνονται. Όχι στην πτήση. Στην πτήση, ως επί το πλείστον, πηγαίνουμε αυτόματα. Σίγουρα όχι ανέμελη, αλλά εύκολη ζωή. Στην προσγείωση όμως δοκιμάζονται οι μεγάλες αρχές που μας κατευθύνουν. Στις ανωμαλίες του εδάφους της ιστορίας κρίνεται το πώς βλέπουμε τον «διάλογο», την «ισότητα», την «ελευθερία», τη «δικαιοσύνη». Έτσι δικαιολογείται πώς γίνεται στο όνομα των ίδιων αρχών, να διαφωνούμε τόσο σφόδρα.

Αυτό είναι αναπόδραστο. Δεν υπάρχει περίπτωση να τα βρούμε τελείως. Οι ιδέες δεν είναι ιπτάμενες δοξασίες αλλά θέσεις με υλικό εκτόπισμα. Αυτό που έχει σημασία είναι να παλεύουμε ώστε τις διαφορές να μην τις λύνουμε με τη βία, αλλά με διάλογο και σε τελευταία ανάλυση, δημοκρατία: η πλειοψηφία κερδίζει.

Αυτό δεν σημαίνει ότι θα εκλείψει η βία, ούτε έχει και μεγάλη σημασία να την «καταδικάζουμε απ’ όπου και να έρχεται». Από τη βία δεν γλιτώνουμε με «απεταξάμην».

Αξίζει όμως να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας να την περιορίσουμε.  Αυτή είναι η αρετή των πολιτών.