Αποζητώντας την ανθρωπιά σε μια πολωμένη δημοκρατία

24 Ιουλίου 2023

Θεωρητικά, η δημοκρατία δεν είναι μόνο ένα ηθικό, αλλά και ένα πρακτικό αγαθό. Η δημοκρατική διακυβέρνηση επαινείται συχνά ως η πιο ολοκληρωμένη έκφραση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων της ελευθερίας, της ισότητας και της αυτοδιάθεσης, αλλά και ως το πιο αξιόπιστο σύστημα για την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών που θα βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης και θα διευκολύνουν την επιδίωξη της ευτυχίας για τον κάθε πολίτη. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις δύνανται να ενεργούν αποτελεσματικά, αλλά αυτή η αποτελεσματικότητα υπονομεύεται από το γεγονός ότι εξετάζονται ή εφαρμόζονται μόνο οι πολιτικές ιδέες που είναι ευνοϊκές για τα συμφέροντα του κυρίαρχου ατόμου ή της ομάδας.  Το πρακτικό πλεονέκτημα της δημοκρατικής διακυβέρνησης είναι ότι τα ανοικτά, δημοκρατικά συστήματα είναι πιο πιθανό να παράγουν πολιτικές προτάσεις που προέρχονται από ένα ποικιλόμορφο σύνολο εκλογικών ομάδων με ανταγωνιστικές ιδεολογικές προοπτικές, γνώσεις και συμφέροντα. Ιδανικά, μέσα από αυτό το διαφοροποιημένο φάσμα επιλογών, θα επικρατήσουν οι πολιτικές και οι νόμοι που παράγουν το μεγαλύτερο όφελος για το μεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών, στο πλαίσιο μιας έντονης και ειλικρινούς δημοκρατικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Τι γίνεται όμως αν οι πολίτες μιας δημοκρατίας δεν ανταποκρίνονται στις βέλτιστες ιδέες; Τι γίνεται αν, όταν τους δίνεται πλήρης ελευθερία συμμετοχής στις αποφάσεις σχετικά με το νόμο και την πολιτική, οι πολίτες αποτυγχάνουν να υποστηρίξουν τις πιο δίκαιες και αποτελεσματικές προτάσεις και, αντίθετα, προσκολλώνται πεισματικά στις προσωπικές τους απόψεις ή στις θέσεις που υποστηρίζει η πολιτική παράταξη στην οποία ανήκουν; Τι γίνεται αν η ηθική μας απέχθεια για τους πολιτικούς μας αντιπάλους υπερκαλύπτει την ικανότητά μας να τους ακούσουμε, καθιστώντας τις αποδεδειγμένα αποτελεσματικές ιδέες ανήμπορες να δημιουργήσουν τη συναινετική υποστήριξη που απαιτείται για να τεθούν σε ισχύ σε μια δημοκρατική διαδικασία; Σε μια τέτοια περίπτωση, η ηθική αξία της δημοκρατικής αυτοδιάθεσης θα μπορούσε να τιμηθεί πλήρως, αλλά τα πρακτικά οφέλη της θα έμεναν απραγματοποίητα, καθώς οι πολίτες - και οι νομοθέτες που επιλέγουν για να τους εκπροσωπήσουν - αντιστέκονται στην εγκατάλειψη των πατροπαράδοτων πεποιθήσεών τους προκειμένου να αναγνωρίσουν τις καλές νέες ιδέες όταν τις ακούνε.

Αυτή είναι η κατάσταση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ σήμερα και, πολύ φοβάμαι, όλο και περισσότερο σε όλο τον κόσμο. Η πολιτική στις ΗΠΑ έχει εξελιχθεί από μια διαδικασία που βασίζεται στη διαφωνία, σε μια διαδικασία που βασίζεται στην αντιπάθεια, στη δυσπιστία, στην έλλειψη σεβασμού και συχνά ακόμη και στην απέχθεια. Σαν σύζυγοι παγιδευμένοι σε έναν τοξικό γάμο, οι πολιτικοί μας ηγέτες έχουν ξεχάσει τι είναι καλύτερο για τα παιδιά/πολίτες τους μέσα στον ζήλο τους να εκδικηθούν ο ένας τον άλλον. Οι λόγοι για αυτή την εξέλιξη είναι πολλοί, αλλά η τεχνολογία και το νέο περιβάλλον των μέσων μαζικής ενημέρωσης λειτουργούν σίγουρα ως καύσιμο για τις φλόγες της πόλωσης που σιγοκαίουν εδώ και δεκαετίες, παρέχοντας μία άμεσα διαθέσιμη πλατφόρμα για την έκφραση του αμοιβαίου «βιτριολισμού» μας και έναν ασφαλή χώρο μακριά από τα γεγονότα που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την πίστη μας στην ορθότητα της δικής μας πλευράς. Επιπλέον, το κόστος της πολιτικής πόλωσης επεκτείνεται πέρα από την αδυναμία δημιουργίας συλλογικών απαντήσεων στις πολυάριθμες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Επιφέρει επίσης ένα ψυχολογικό τίμημα στους πολίτες, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη τους στους θεσμούς και μεταξύ τους, στρέφοντας τους φίλους και τα μέλη της οικογένειας το ένα εναντίον του άλλου, και αφήνοντας τους ανθρώπους αντιμέτωπους με μια αποπροσανατολιστική δίνη αντιφατικών γεγονότων και στοιχείων από πολιτικές πηγές και μέσα ενημέρωσης, των οποίων τα επιχειρηματικά μοντέλα εξαρτώνται από την εξάπλωση της αντιπαράθεσης και της σύγχυσης.

Μετά από τη συμμετοχή μου στην πρόσφατη συνάντηση των Δαλόγων του ΙΣΝ με θέμα την πολιτική πόλωση και την ψυχική υγεία, κάποια από τα σχόλια που έλαβα ανέφεραν ότι η συζήτηση ήταν, ουσιαστικά, καταθλιπτική. Το κατανοώ. Όλοι μας έχουμε περάσει πολλά τα τελευταία χρόνια. Μια θανατηφόρα παγκόσμια πανδημία, ένας παράλογο πόλεμος και μια πυρηνική «πυριτιδαποθήκη» που μαίνεται στην Ευρώπη, ολοένα και πιο αδιαμφισβήτητα στοιχεία για την καταστροφική παγκόσμια κλιματική αλλαγή και μια παγκόσμια μεταναστευτική κρίση έχουν κάνει πολλούς από εμάς να αισθάνονται κουρασμένοι, ανήσυχοι και απαισιόδοξοι για το μέλλον. Το να ακούμε για την ανικανότητα των πολιτικών μας συστημάτων να ανταποκριθούν σε τέτοιες προκλήσεις σίγουρα δεν βοηθάει.

Ωστόσο, ως μεμονωμένοι πολίτες, δεν είμαστε ανίσχυροι να αναδιαμορφώσουμε την πολιτική μας. Ξεκινάμε με το να προσπαθήσουμε να επανασυνδεθούμε με τους συμπολίτες μας πέρα από το ηθικό χάσμα που μας χωρίζει, βγάζοντας τις ηθικές μας παρωπίδες για να δούμε μέσα από τις επιφανειακές απεικονίσεις του άλλου που παρουσιάζονται στα μέσα ενημέρωσης. Η έρευνα δείχνει ότι οι πολιτικοί υποστηρικτές τείνουν να αντιλαμβάνονται λανθασμένα τους αντιπάλους τους, πιστεύοντας ότι αυτοί έχουν πιο ακραίες απόψεις για αμφιλεγόμενα θέματα από ό,τι στην πραγματικότητα, και η αποκατάσταση αυτών των λανθασμένων αντιλήψεων μειώνει την πολιτική εχθρότητα και την υποστήριξη της πολιτικής βίας και άλλων αντιδημοκρατικών ενεργειών. Άλλες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η ανταλλαγή προσωπικών εμπειριών - οι μοναδικές αφηγήσεις μας σχετικά με το γιατί πιστεύουμε αυτό που πιστεύουμε -  ενισχύει τον αμοιβαίο σεβασμό πέρα από τις πολιτικές γραμμές και αυξάνει την αντίληψη ότι οι πολιτικοί μας αντίπαλοι έχουν ορθολογικούς (και επομένως λογικά συζητήσιμους) λόγους για τις πεποιθήσεις τους.

Για να είναι αποτελεσματική η δημοκρατία, οφείλουμε να δούμε ο ένας τον άλλον πιο καθαρά, πιο προσωπικά, πιο ταπεινά. Πρέπει να ανοιχτούμε σε ιδέες που αμφισβητούν τις αντιλήψεις και τις προκαταλήψεις μας. Πρέπει να αντισταθούμε στη φυσική επιθυμία να διαχωρίσουμε τους εαυτούς μας από εκείνους με τους οποίους διαφωνούμε, και να ξανασχοληθούμε μαζί τους, να τους γνωρίσουμε και να αναζητήσουμε με σοβαρότητα τα σημεία συμφωνίας και σύγκλισης. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπουμε τις αξίες μας ή ότι κάνουμε τα στραβά μάτια όταν οι κακοί παράγοντες προσπαθούν να διαστρεβλώσουν τη δημοκρατική διαδικασία ή να υποκινήσουν συγκρούσεις και προβλήματα προκειμένου να κερδίσουν την εξουσία. Αυτό είναι το δύσκολο κομμάτι. Η δημοκρατική λήψη αποφάσεων με ομάδες ανθρώπων που δεν μας μοιάζουν ή δεν μοιράζονται τις πεποιθήσεις και τις αξίες μας δεν είναι μια φυσική κατάσταση για τους ανθρώπους. Η πολυπολιτισμική δημοκρατία είναι μια δύσκολη εξελικτική μάχη που πρέπει να λειτουργήσει ενάντια στη φυσική μας τάση να συμμαχούμε με άλλους που μοιάζουν και σκέφτονται σαν εμάς, ενάντια σε εκείνους που δεν μοιάζουν.

Δεν θα είναι εύκολο, αλλά τα ηθικά και τα πρακτικά οφέλη της δημοκρατίας αξίζουν τον αγώνα.