Ο ρόλος των πανεπιστημίων στη σύγχρονη δημοκρατία

«Τα πανεπιστήμια μπορούν ταυτόχρονα να είναι προϊόντα της δημοκρατίας, αλλά και θεματοφύλακές της». Αυτή ήταν η πρώτη τοποθέτηση της Άννας-Κύνθιας Μπουσδούκου κατά τη διάρκεια της συζήτησης με τίτλο «Ο ρόλος των πανεπιστημίων στη σύγχρονη δημοκρατία», η οποία πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά την Τρίτη, 12 Νοεμβρίου του 2024. Καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από την ακαδημαϊκή ελευθερία έως την κοινωνική ευθύνη, η συζήτηση διερεύνησε τον εξελισσόμενο ρόλο των πανεπιστημίων στην προάσπιση των δημοκρατικών αξιών. «Από την απαρχή τους, τα πανεπιστήμια έχουν αποτελέσει την καρδιά της ακαδημαϊκής γνώσης και της έρευνας, καθώς και την κινητήρια δύναμη που βοηθά τις κοινωνίες να εξελιχθούν. Παράλληλα, έχουν αποτελέσει συχνά πεδίο μάχης για τη δημοκρατία και την ελευθερία του λόγου», τόνισε η Α. Μπουσδούκου.

Οι Διάλογοι του ΙΣΝ άνοιξαν τη συζήτηση τόσο σε ειδικούς όσο και σε φοιτητές, οι οποίοι μοιράστηκαν τις απόψεις τους σχετικά με αυτό το σημαντικό θέμα με βάση την εμπειρία τους. Η Irene Mulvey, πρώην Πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης Καθηγητών Πανεπιστημίου και Ομότιμη Καθηγήτρια Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Fairfield, παραδέχθηκε ότι «όλοι εμείς που ανήκουμε στην κοινότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν έχουμε κάνει καλή δουλειά στο να εξηγήσουμε την αξία του πανεπιστημίου. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ένας πυλώνας της δημοκρατίας και όταν υπονομεύεται, απειλείται η ίδια η δημοκρατία». Ο John Holmwood, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Nottingham, πρόσθεσε ότι «μέρος του προβλήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζεται η εικόνα του πανεπιστημίου στη δημόσια φαντασία, η οποία συχνά δεν συμβαδίζει με την πραγματική εμπειρία των περισσότερων φοιτητών».

Οι Διάλογοι του ΙΣΝ επιχείρησαν να σκιαγραφήσουν τις απόψεις των φοιτητών στις ΗΠΑ σχετικά με τα κολέγια και τα πανεπιστήμιά τους, διεξάγοντας μια εθνική έρευνα σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών YouGov. Η έρευνα διήρκεσε τρεις εβδομάδες, με τη συμμετοχή 1.000 φοιτητών όλων των φύλων και των φυλών, από ποικίλα ιδρύματα (ιδιωτικά, δημόσια) και κοινωνικοοικονομικά υπόβαθρα, καθώς και διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, μεταξύ άλλων. Ορισμένα βασικά αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής συζήτηση και λειτούργησαν ως σημαντικά σημεία αναφοράς της. Ένα αξιοσημείωτο αποτελέσματα ήταν ότι το 90% των φοιτητών πιστεύει ότι «τα πανεπιστήμια θα πρέπει να κάνουν περισσότερα όσον αφορά την υποστήριξη της ελεύθερης έκφρασης».

Σύμφωνα με τον Πρόεδρο του Heterodox Academy, John Tomasi, η δύναμη των πανεπιστημίων έγκειται στο «ευρύτερο φάσμα πολιτικών απόψεων που εκφράζονται έξυπνα στην πανεπιστημιούπολη, με στόχο την αλήθεια». Επίσης τόνισε τη σημασία της ακαδημαϊκής αυτοδιοίκησης, η οποία είναι «ο καλύτερος προστάτης της ακαδημαϊκής ελευθερίας». Ωστόσο, «αν δεν φροντίσουμε εμείς οι ίδιοι τα πανεπιστήμια, εξωτερικές δυνάμεις θα κάνουν τη δουλειά για εμάς. Γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς και ανοιχτοί σχετικά με κάποιες από τις αδυναμίες μας στα πανεπιστήμια», εξήγησε.

Ο J. Holmwood προχώρησε τη συζήτηση ένα βήμα παραπέρα και εξήγησε τη διάκριση μεταξύ της ελεύθερης έκφρασης και της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ενώ η ακαδημαϊκή ελευθερία αναφέρεται σε μια «σειρά από κανόνες που σχετίζονται με την επαγγελματική ταυτότητα» και την επιστημονική αξία ή την αξία αναζήτησης της αλήθειας των όσων διδάσκονται στην αίθουσα διδασκαλίας, η ελευθερία του λόγου προϋποθέτει ότι «οι φοιτητές που έρχονται στην πανεπιστημιούπολη δεν είναι απλώς σπουδαστές ενός συγκεκριμένου αντικειμένου, αλλά εντάσσονται επίσης σε κοινωνίες και συμμετέχουν σε διαφορετικά έργα εντός των κοινοτήτων».

Από τη συζήτηση δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι κινητοποιήσεις και οι διαμαρτυρίες που έλαβαν χώρα πέρυσι στις πανεπιστημιουπόλεις των ΗΠΑ. «Ορισμένα από τα διλήμματα που αντιμετωπίσαμε φέτος γύρω από τις διαμαρτυρίες στις πανεπιστημιουπόλεις αμφισβήτησαν τον βαθμό στον οποίο τα πανεπιστήμια εκπληρώνουν την αποστολή τους», δήλωσε η Hahrie Han, Διευθύντρια του SNF Agora Institute στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Υπό το ίδιο πρίσμα, η I. Mulvey τόνισε ότι «η δημοκρατία είναι δύσκολη υπόθεση και απαιτεί σκληρή δουλειά. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη να μεταδοθεί καλύτερα η σημασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, της ελευθερίας του λόγου και των διαμαρτυριών των φοιτητών, ειδικά σε θέματα που διχάζουν».

Με βάση την εμπειρία της κατά τη διάρκεια μιας ακαδημαϊκής χρονιάς «γεμάτης εντάσεις», η Anna Oakes, δημοσιογράφος πολυμέσων και τελειόφοιτη φοιτήτρια στη Σχολή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Columbia, ανέφερε ότι «αυτό το φθινόπωρο υπήρξε η αίσθηση μιας πραγματικής διατάραξης της εύθραυστης εμπιστοσύνης μεταξύ των μαθητών και της διοίκησης». Το ίδιο αίσθημα αβεβαιότητας και έντασης επικρατούσε και σε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως ανέφεραν η April Anthony, student leader της πρωτοβουλίας SNF Ithaca στο Πανεπιστήμιο του Delaware και η Faith Applegate, τελειόφοιτη στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Οι φοιτήτριες μίλησαν για ένα αίσθημα «φόβου για αντίποινα και καταστολή», ενώ παράλληλα η περίοδος που βίωναν ήταν «αποκαρδιωτική». Ο Luke McDermott, Aντιπρόεδρος Εξωτερικών Υποθέσεων του Συλλόγου Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα και Πρόεδρος του Husker Vote Coalition, σημείωσε επίσης ότι «τα τελευταία χρόνια, τα πανεπιστήμια έχουν μετατραπεί ολοένα και περισσότερο σε εταιρείες, και αντιμετωπίζουν τις αναταραχές ως υποβάθμιση του “προϊόντος” που αγοράζουν οι φοιτητές, και όχι ως πολύτιμη μαθησιακή εμπειρία».

Επανερχόμενοι στην έρευνα, ήταν ενδιαφέρον να δούμε πώς οι φοιτητές αντιλαμβάνονται τον αντίκτυπο των δικών τους πανεπιστημίων σε διάφορους τομείς. Ενώ το 61% των φοιτητών δήλωσαν ότι το πανεπιστήμιό τους έχει πολύ ή ως επί το πλείστον θετικό αντίκτυπο στο να τους προετοιμάσει για τη συμμετοχή τους στη δημοκρατία, ο ισχυρισμός αυτός κατέλαβε την τελευταία θέση σε σύγκριση με τον αντίκτυπο του πανεπιστημίου όσον αφορά την προετοιμασία των φοιτητών για το σύγχρονο εργατικό δυναμικό (76%) ή την παροχή διδακτικής καθοδήγησης στους φοιτητές (78%).

Ομοίως, μόνο το 60% των φοιτητών πιστεύει ότι το πανεπιστήμιό τους έχει πολύ ή ως επί το πλείστον θετικό αντίκτυπο στο να τους προετοιμάσει για να γίνουν ηγέτες, σε αντίθεση με τον αντίκτυπό του στην προώθηση της επιστημονικής γνώσης (76%) ή στην προσφορά μελλοντικών προοπτικών σταδιοδρομίας (82%), γεγονός που αποδεικνύει ότι οι συμμετέχοντες πιστεύουν ότι τα πανεπιστήμια θα πρέπει να ξεπεράσουν τον αυστηρά ακαδημαϊκό και τεχνικό τους ρόλο και να καλλιεργήσουν στους φοιτητές τις δεξιότητες της συμμετοχής στα κοινά και του πολιτισμένου διαλόγου.

Το ζήτημα της προσβασιμότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τέθηκε από την I. Mulvey, η οποία τόνισε ότι «η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση θα πρέπει να είναι δωρεάν, προσβάσιμη σε όσους προτίθενται να κάνουν τη δουλειά. Υποτίθεται ότι είναι ένας μοχλός κοινωνικής κινητικότητας». Η A. Oakes προσέθεσε ότι «είναι δύσκολο να λέμε ότι τα πανεπιστήμια είναι κομμάτι της δημοκρατίας όταν είναι τόσο ακριβά και όταν αναδεικνύουμε τις γνώσεις των ανθρώπων που έχουν περάσει από ένα πανεπιστημιακό περιβάλλον ως σημαντικότερες από τις εμπειρίες των ανθρώπων που δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο».

Ο J. Holmwood συνόψισε την ουσία της συζήτησης στο ακόλουθο σχόλιο: «Το θέμα δεν είναι πώς θα διαχειριστούμε το πανεπιστήμιο για τις ανάγκες της δημοκρατίας, αλλά πώς θα οραματιστούμε το ίδιο το πανεπιστήμιο ως πρότυπο της σύγχρονης δημοκρατίας».

Ο Ron Daniels, Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, έκανε μία σύντομη παρέμβαση κατά τη διάρκεια της συζήτησης, τονίζοντας ότι «πρέπει να εξοπλίσουμε τους φοιτητές, το προσωπικό, τους διδάσκοντες και όλους τους ανθρώπους στις κοινότητές μας με τις δεξιότητες και τις ικανότητες να εμπλέκονται πέρα από τις όποιες διαφορές, ιδίως σε θέματα γύρω από τα οποία έχουν εντελώς αντικρουόμενες απόψεις», υπογραμμίζοντας τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι πανεπιστημιακοί ηγέτες στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής.

Η συζήτηση των Διαλόγων του ΙΣΝ αποτελεί το τελευταίο μέρος μίας σειράς ανοιχτών συζητήσεων σχετικά με τη συμμετοχή στα κοινά και τον πολιτισμένο διάλογο.